Clostridium difficile เชื้อก่อโรคจากการรับประทานยาปฏิชีวนะ
ในปัจจุบันประชาชนส่วนมากมีการใช้ยาปฏิชีวนะหรือที่เรียกกันทั่วไปว่า
"ยาฆ่าเชื้อ" อย่างแพร่หลาย โดยหลายคนอาจซื้อมารับประทานเอง
แต่หารู้ไม่ว่าการรับประทานยาปฏิชีวนะอย่างไม่เหมาะสมสามารถทำให้แบคทีเรียที่อาศัยอยู่ภายในร่างกายกลายเป็นแบคทีเรียก่อโรคขึ้นมา
ซึ่งเชื้อแบคทีเรียที่ว่านั้นคือ Clostridium difficile
Clostridium
difficile คืออะไร
Clostridium difficile เป็นเชื้อแบคทีเรียแกรมบวกที่มีรูปร่างเป็นแท่ง
เจริญเติบโตได้โดยไม่ใช้ออกซิเจน
สามารถสร้างสารพิษที่ทำให้เกิดอาการท้องเสียและลำไส้อักเสบได้1
กลไกการติดเชื้อ Clostridium
difficile จากยาปฏิชีวนะ
การใช้ยาปฏิชีวนะอาจส่งผลลดจำนวนเชื้อแบคทีเรียประจำถิ่น
(normal flora bacteria) บริเวณลำไส้ซึ่งปกติทำหน้าที่ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อ Clostridium
difficile ทำให้เชื้อนี้เจริญเติบโตและเพิ่มจำนวนขึ้น เกิดการสร้างสารพิษซึ่งทำให้การทำงานของลำไส้ผิดปกติโดยเกิดการรั่วไหลของของเหลวมากขึ้น
ทำให้เกิดอาการถ่ายเหลว
อีกทั้งสารพิษดังกล่าวยังมีผลทำลายเยื่อบุทางเดินอาหารนำไปสู่กระบวนการอักเสบที่รุนแรง
จนอาจส่งผลให้เยื่อบุทางเดินอาหารหนาตัวเกิดเป็นพังผืดขึ้นได้ (pseudomembranous
colitis)2
ยาปฏิชีวนะที่อาจก่อให้เกิดการติดเชื้อ Clostridium
difficile
ยาปฏิชีวนะที่เป็นปัจจัยเสี่ยงและอาจก่อให้เกิดการติดเชื้อแบ่งเป็น
3 ระดับ3 ดังนี้
1. ยาปฏิชีวนะที่พบได้มากที่สุด ได้แก่ กลุ่มฟลูออโรควิโนโลน (fluoroquinolones) กลุ่มเซฟาโลสปอริน
(cephalosporins) คลินดาไมซิน (clindamycin) และกลุ่มเพนนิซิลินที่มีฤทธิ์กว้าง (broad-spectrum penicillins)
2. ยาปฏิชีวนะที่พบได้ปานกลาง ได้แก่ กลุ่มมาโครไลด์ (macrolides) ยาสูตรผสมระหว่างไตรเมโทรพริมกับซัลฟาเมทอกซาโซล
(trimethoprim/sulfamethoxazole) กลุ่มเพนนิซิลินที่ไม่มีฤทธิ์กว้าง
(non-broad-spectrum penicillins) และกลุ่มซัลโฟนาไมด์ (sulphonamides)
3. ยาปฏิชีวนะที่พบได้น้อย ได้แก่ กลุ่มอะมิโนไกลโคไซด์ (aminoglycosides) บาซิทราซิน
(bacitracin) เมโทรนิดาโซล (metronidazole)
ทิโคพลานิน (teicoplanin) แวนโคไมซิน (vancomycin)
ไรแฟมปิซิน (rifampicin) คลอแรมเฟนิคอล (chloramphenicol)
เตตระไซคลิน (tetracycline) กลุ่มคาร์บาพีเนม
(carbapenems) แดพโทไมซิน (daptomycin) และไทกีไซคลิน (tigecycline)
ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดการติดเชื้อ Clostridium
difficile
นอกจากยาปฏิชีวนะที่เป็นหนึ่งในปัจจัยเสี่ยงแล้ว
ยังมีปัจจัยเสี่ยงอื่นๆ เช่น อายุที่มากขึ้น
เนื่องจากมีโอกาสได้รับยาปฏิชีวนะหรือเข้ารับการรักษาที่
โรงพยาบาลบ่อยขึ้นพร้อมกับการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันที่ลดลง
และยังมีรายงานปัจจัยเสี่ยงอื่นๆ ที่อาจเพิ่มความเสี่ยงในการติดเชื้อ ได้แก่
การใส่สายยาง ที่หลอดอาหาร
การทำหัตถการที่ระบบทางเดินอาหาร การรับประทานยาลดกรด ระยะเวลาในการนอนโรงพยาบาล
การได้รับยาเคมีบำบัดหรือกลุ่มยากด ภูมิคุ้มกัน ผู้ป่วยเอดส์
และผู้ป่วยที่เป็นโรคลำไส้อักเสบเรื้อรัง1
อาการแสดง
อาการแสดงที่พบได้ คือ
ท้องเสียเฉียบพลันที่ไม่รุนแรงหรือไม่มีอาการแสดง
ซึ่งผู้ที่มีอาการท้องเสียอาจถ่ายอุจจาระเป็นน้ำปนมูกและอาจมีเลือดปน
มากับอุจจาระได้ นอกจากนี้อาจพบอาการแสดงอื่นๆ เช่น ไข้สูง
ปวดท้องบริเวณด้านล่างหรือปวดทั่วท้อง ท้องอืด1
การวินิจฉัยโรค
มักสงสัยว่าอาจเกิดท้องเสียเฉียบพลันจากการติดเชื้อ Clostridium
difficile เมื่อผู้ป่วยมีประวัติได้รับยาปฏิชีวนะในช่วง 3
เดือนที่ผ่านมา โดยเฉพาะผู้ป่วยที่มีท้องเสียภายหลังเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลแล้วมากกว่า
3 วัน ร่วมกับการตรวจอุจจาระหาสารพิษของ Clostridium
difficile1
แนวทางการรักษาการติดเชื้อ Clostridium
difficile
การรักษาการติดเชื้อ Clostridium
difficile คือ
การหยุดยาปฏิชีวนะที่รับประทานอยู่หากสามารถทำได้ ร่วมกับการกำจัด Clostridium
difficile ด้วยการรับประทานยาปฏิชีวนะอีกชนิดหนึ่ง1 โดยยาปฏิชีวนะที่แนะนำเป็นทางเลือกแรกสำหรับรักษาการติดเชื้อ Clostridium
difficile ในผู้ใหญ่ ได้แก่ แวนโคไมซิน (vancomycin) และฟิดาโซไมซิน (fidaxomicin) ในกรณีที่มีข้อห้ามใช้ยา
ผู้ป่วยอาจได้รับเมโทรนิดาโซล (metronidazole) เป็นยาทางเลือก4
การป้องกันการติดเชื้อ Clostridium
difficile จากยาปฏิชีวนะ
การป้องกันการติดเชื้อ Clostridium
difficile ที่สำคัญ คือ การจำกัดการใช้ยาปฏิชีวนะ1 โดยควรใช้ให้เหมาะสมและถูกข้อบ่งใช้ภายใต้ตามคำสั่งของแพทย์และคำแนะนำของเภสัชกร
